نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ در هفتمین جلسه، با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز شنبه ۷ رمضان العظیم ۱۴۴۳ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.
مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:
فياضيت
در ابتدای جلسه سؤالاتی اعتقادای پیرامون اصطلاح (فیاض علی الإطلاق) نسبت به خدای متعال و نوع رابطه أهل بیت (علیهم السلام) با خدای متعال مطرح شد.
مرجع عالیقدر حضرت آیت الله العظمی شیرازی (دام ظله) فرمودند: اصطلاح (فیاض علی الإطلاق) که فلاسفه در مورد خدای متعال به کار می برند، معلوم نیست صحیح باشد ؛ اگرچه کلمه (مطلق) به معنای حقیقی آن خاص به خدای متعال است.
در ادامه معظم له فرمودند: قانون سنخیت در میان مخلوقات است، و میان خدای متعال و هیچ یک از مخلوقات سنخیتی نیست، زیرا سنخیت برای علت مجبور است نه فاعل مختار، فقط طرفداران وحدت وجود و موجود قائل به سنخیت هستند که عقیده آنان صحیح نیست.
چهارده معصوم (علیهم السلام) اشرف مخلوقات خدای متعال هستند وولایت تکوینیه و تشریعیه به ادله متواتره برایشان ثابت است، در یکی از زیارات امام حسین (علیه السلام) که به فرموده مرحوم شیخ صدوق اصح زیارات آن حضرت است مي خوانيم([1]): «إِرَادَةُ اَلرَّبِّ فِي مَقَادِيرِ أُمُورِهِ تَهْبِطُ إِلَيْكُمْ وَ تَصْدُرُ مِنْ بُيُوتِكُمْ وَ اَلصَّادِرُ عَمَّا فُصِّلَ مِنْ أَحْكَامِ اَلْعِبَادِR([2])، و نیز در دعای رجبیه آمده: Sلا فرق بينك وبينها إلا أنهم عبادك وخلقكR([3])،
لکن با این وجود، حضرات آل الله اطهار (علیهم السلام) به جهت مخلوق بودن، محدود هستند به حدودی که خدای متعال برای ایشان قرار داده است، اگرچه حدود آنها بسیار واسع است و قابل مقایسه با دیگر مخلوقات نیست.
ازليت
یکی از حضار از ازلیت اهل بیت علیهم السلام پرسید، که آیا همانند خدای متعال، ازلی هستند یا خیر؟
آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: خیر، ازلیت مختص خدای عز وجل می باشد.
در روایات شریفه آمده است: «كَانَ اللَّهُ وَ لَمْ يَكُنْ مَعَهُ شَيءٌ»([4])، اهل بیت طاهرین (صلوات الله علیهم) همچون دیگر مخلوقات، و غیر ازلی بوده ومخلوق هستند، زیرا ازلی یعنی من لا اول له، واهل بیت (علیهم السلام) ابتدای خلقت دارند، اگرچه سابق بر همه ی مخلوقات، خلق شده اند.
عدم تجرّد ملائکه
در ادامه سؤال شد: آیا ملائکه مجرد هستند یا خیر؟
مرجع عالیقدر فرمودند: مجرد به معنای حقیقی فقط خدای متعال است، و نسبت حقیقی آن به ملائکه باطل است، ولی چه بسا نسبت مجازی به ملائکه داده شود.
اشاره به معاد در آیات قرآن کریم
سپس از آیه ی شریفه ی: «كَمَا بَدَأَكُمْ تَعُودُونَ»([5]) و آیه ی مبارکه ی: «كَمَا بَدَأْنَا أَوَّلَ خَلْقٍ نُعِيدُهُ»([6]) سؤال شد که مقصود از «تَعُودُونَ» و «نُعِيدُهُ» چیست؟ آیا اشاره به مراتب عود دارد همانطور که خلقت مراتب داشته است؟
معظم له فرمودند: علامه مجلسی (رضوان الله تعالی علیه) در بحار الأنوار به شرح این آیات شریفه پرداخته است، ظاهرا مقصود از آن، پاسخ مشرکین است که منکر اصل معاد بوده اند چنانچه در آیۀ شریفه دارد که شخصی از مشرکین استخوان پوسیده شده میتی را در دست گرفت و نزد رسول الله (صلی الله علیه وآله) آمد و عرض کرد: «مَنْ يُحْيِي الْعِظَامَ وَهِيَ رَمِيمٌ» ([7])، که در جواب او خدای متعال فرمود: «قُلْ يُحْيِيهَا الَّذِي أَنْشَأَهَا أَوَّلَ مَرَّةٍ وَهُوَ بِكُلِّ خَلْقٍ عَلِيمٌ»([8])، و در اینجا خدای متعال اثبات معاد جسمانی فرموده است، بر خلاف برخی فلاسفه که منکر آن هستند.
استقرار در نماز
یکی از فضلاء حاضر در جلسه سوالی راجع به استقرار در نماز پرسید که گاهی به طور غیر اختیاری پیشانی بر روی مهر حرکت می کند، آیا اعاده ذکر سجده در این صورت لازم است؟
معظم له در پاسخ به این سوال فرمودند: اگر پیشانی از مهر جدا نشود و فقط حرکت کند، چنانچه در حال گفتن ذکر واجب بوده، اعاده آن واجب است و اما اگر در حال گفتن ذکر مستحب بوده مانند ذکر شریف صلوات، بنابر قول جماعتی از فقها اعاده آن واجب است.
سپس سوال شد: آیا راه رفتن مختصر در نماز جایز است؟
معظم له فرمودند: اگر به نحوی باشد که منافات با صورت نماز نداشته باشد وبر خلاف قبله حرکت نکند، اشکال ندارد، البته حین قراءت واجب حركت نكند، در روایت وارد شده که حضرت رسول (صلی الله علیه وآله) در حال نماز بودند که نخامه ای را بر دیوار مسجد مشاهده فرمودند، حضرت راه رفتند و با چوبی از نخل خرما که در آنجا بود آن نخامه را از روی دیوار برداشته و به بیرون مسجد انداختند و سپس به صورت قهقری به جای خود باز گشته و نماز جماعت را ادامه دادند([9]). مرحوم سید بحر العلوم در منظومه فقهی خود به این روایت اشاره کرده و فرموده:
ومشی خیرالخلق بابن طاب * * یفتح منه اکثر الأبواب[10].
مفطریت غبار غلیظ
یکی از حاضرین از حکم روزه گرفتن شخص معتاد که نمی تواند دود را کنار بگذارد پرسید؟
مرجع عالیقدر فرمودند: مشهور میان فقها با استناد به روایت: «أو کنس بیتا فدخل في أنفه وحلقه غبار[11]» و الغاء خصوصیت از غبار، به مفطریت دود غلیظ فتوا داده اند، ودر مقابل نادری از فقها عدم مفطریت دود غلیظ را گفته اند.
و اما اگر روزه گرفتن برای شخصی ضرری یا حرجی باشد، همچون دیگر تکالیف، (لا ضرر) و (لا حرج) حاکم است، ودر این صورت جایز است افطار کند، ولی واجب است که شخص معتاد به دنبال درمان باشد و اعتیاد را کنار بگذارد تا بتواند روزه بگیرد، البته چنانچه دود وارد حلق نشود، وفقط در فضای دهان باشد ایرادی ندارد، همچون چشیدن طعام که اگر وارد حلق نشود برای روزه دار جایز است.
وجوب دفع منکر
در ادامه پرسیده شد: آیا برای دفع منکر، ایذاء قاصد منکر جایز است؟
معظم له فرمودند: نسبت به اینکه آیا دفع منکر نیز مانند رفع منکر واجب است، مرحوم شیخ در مکاسب فقط اشاره ای نموده و رد شده اند ایشان میفرماید: «دفع المنکر کرفعه واجب»([12]).
اما ایذاء قاصد منکر، جایز نیست، و همانگونه که فرموده اند: Sلا یطاع الله من حيث يُعصیR، و در موارد خاصی که روایت شریفه می فرماید: «التي يجيء منها الفساد محضاً»([13])، فقط منوط به اذن فقیه جامع الشرائط می باشد.
استحقاق اجرت برای عمل صغیر
پرسیده شد: اگر والدین، فرزند صغیر خود را به کاری امر کنند آیا مستحق اجرت است؟
معظم له فرمودند: مرحوم اخوی (رضوان الله تعالی علیه) در کتاب الفقه می فرماید: آن مقدار که در زمان معصومین (علیهم السلام) متداول بوده، و متعارف است که والدین فرزندان صغیر خود را امر به کاری کنند، با توجه به قاعده ی (لو کان لبان) که سه شرط دارد:
1ـ مسئله مبتلا به عموم باشد،
2ـ عادتا مردم از آن غافل باشند،
3ـ دلیل خاص در مسئله نباشد،
فرزند صغیر مستحق اجرت نیست، اما فرزند بالغ، چنانچه قصد تبرع در عمل کند مستحق اجرت نخواهد بود.
شرعی بودن عبادات صبی
در پایان جلسه سؤال شد: آیا عبادات صبی صحیح است، وآیا می تواند برای عبادات ديگران، اجیر شود؟
معظم له فرمودند: جماعتی عبادات صبی را شرعی دانسته وفرموده اند که جایز است صبی اجیر شود و جماعتی نيز صریحا اشکال کرده اند.
وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.
([1]) من لا یحضره الفقیه: ج2 ص598.
([2]) مفاتیح الجنان: اولین زیارت مطلقه سید الشهداء علیه السلام.
([3]) بحار الأنوار: ج95 ص393.
([4]) الفصول المهمة: ج1ص154.
([5]) سوره اعراف : 29.
([6]) سوره انبیاء : 104.
([7]) سوره یس : 78.
([8]) سوره یس : 79.
([9]) من لا یحضره الفقیه: ج1 ص277 ح851
([10]) الدرة النجفیة: ص166.
([11]) وسائل الشیعة: ج10 ص69 ح12850.
([12]) کتاب المکاسب: ج1 ص141.
([13]) کتاب المکاسب: ج1 ص11.
