جلسه علمي (27/4/92) مصادف شده بود با شب رحلت غمبار حضرت خديجه کبري سلام الله عليها، همسر با وفاي رسول خدا صلي الله عليه وآله، و والده ي ماجده حضرت صديقه ي کبري فاطمه زهرا سلام الله عليها، لذا حضرت آيت الله العظمي حاج سيد صادق حسيني شيرازي مدظله العالي در ابتداي اين محفل، سالروز مصيبت غمبار وفات حضرت خديجه سلام الله عليها را به مسلمانان جهان و علي الخصوص شيعيان و فضلاي محفل تسليت گفتند و از يکي از آقايان حاضر در مجلس تقاضا نمودند که فضاي مجلس را با ياد آن بانوي بزرگ اسلام معطر سازد، لذا به همين مناسبت قبل از شروع جلسه مجلس سوگواري برپا شده و معظم له و آقايان حاضر، به سوگ آن حضرت نشستند و در مصيبت رحلت آن حضرت اشک ريختند، و بعد از پايان اين مراسم سؤال شروع شد و معظم له جواب فرمودند.

س1) شخصي انگشتري در دستش است که آيه ي قرآن روي آن نوشته و حک شده آيا جايز است اين شخص با فردي که مي داند متطهر نيست مصافحه کند به گونه اي که دست او روي انگشتر را لمس کند؟

ج) آيه کريمه مي فرمايد: «لَّا يَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُونَ» يعني: قرآن را جز مطهّرون مس نکنند و مورد مسِّ غير متطهر قرار نگيرد که ظاهراً اين اعم از مباشرت و تسبيب است. يعني: اگر دست غير متطهر را بگيرد و روي خط قرآن بکشد، درست است که اين خودش مسّ قرآن نکرده اما امساسِ غير متطهر بوده و تسبيب است اما نسبت به مورد سؤال عرفاً تسبيب گفته نمي شود، لذا اصل اولي براي امثال اين مورد جواز است مگر اينکه از ادلّه و قرائن محرز شود که شارع مقدس اين شيء را نخواسته در خارج تحقق پيدا کند و به وقوع بپيوندد و نسبت به اين مورد خاصي که مورد سؤال است محرز نيست که شارع مقدس تحقق وقوع آن را در خارج نخواسته باشد و هرکجا شک در سعه و ضيق جعل شد، اصل عدم است.

س2) آيا در اجاره تحديد زمان شرط است؟

ج) صاحب عروه در عروه مي فرمايد: از شرائط صحّت اجاره معلوم بودن زمان اجاره است. لذا ايشان تصريح مي کنند که اگر در اجاره مدّت مجهول باشد، اجاره باطل است و غالباً هم پذيرفتند و در بيان دليل آن فرمودند به جهت اينکه غرر و جهل لازم مي آيد و حديث شريف مي فرمايد: «نهي النبي عن الغرر». لذا برخي اشکال کردند که اگر شخصي به هتلي يا مسافرخانه اي برود و مشخص نکند چند روز بخواهد اجاره کند به جهت اينکه او نمي داند که چند روز مي خواهد بماند و فقط بگويد چند روزي هستم، فرمودند: اين اجاره صحيح نيست زيرا طرفين اين معامله: موجر و مستأجر، هردو جهل به زمان اجاره و مدت آن دارند. اما به نظر مي رسد اشکال نداشته باشد زيرا عرفاً و از نظر عقلاء اين نوع اجاره مجهول و غرري نيست و ساير اجاره هاي از اين قبيل، اينگونه است و اين خودش يک نوع معلوميّت است و لذا اگر يک مسافر جديد بيايد صاحب هتل حق ندارد او را بيرون کند. بالنتيجه مسأله ي ما نحن فيه دليل خاص ندارد و دليل آن همان جهل و غرر است که آقايان فقهاء در اين زمينه به آن استدلال فرمودند و يا حديث شريف «نهي النبي عن الغرر» بوده با بحث هاي سندي و دلالي که در اين روايت است که فرمودند: سند ندارد، اما خوب معمول بهاست. بله برخي فرمودند: غرر به معناي خطر است که مسأله را از ما نحن فيه خارج مي کند. حال بنابر اينکه غرر همان جهل باشد. بايد ديد آيا عرفاً در چنين مواردي جهل است يا خير، در صورتي که «جهل کل شيء، و غرر کل شيء بحَسَبه» مي باشد.

س3) گفته شد: بالنتيجه ندانستن مدت زمان اجاره يک نوع جهل و غرر است و روايت از مطلق غرر نهي فرموده است.

ج) گرچه جهل به مدتِ اجاره در صورتِ عدم تعيين مدت وجود دارد، ولي هر جهلي مضرّ به صحّت عقد اجاره نيست بلکه غرر و جهلي مضر است که جهل و غرر به اصل اجاره سرايت کند و آن را عرفاً مجهول سازد، در صورتي که جهل به مدت اجاره اينگونه نبوده و سرايت نخواهد کرد و اجاره غرري نخواهد شد، و به تعبير ديگر: زمان جزء مقوّم ماهيّت و از ارکان اجاره نيست تا اينکه اگر مبهم و مجهول شد، اجاره مجهول گردد و خلاصه: ادّعا همين است که اين جهل، عرفاً ابهام، غرر و جهل مضرّ به عقد اجاره نيست.

س4) در مورد هلال، اگر فرضاً غالب افراد براي استهلال بروند و آسمان هم فرضاً صاف باشد و مانعي نباشد و احدي از آن جمعيت زياد ادّعاي رؤيت هلال را نکند مگر دو نفر مثلاً و عادي هم باشند آيا باز هم قول آنها حجيّت دارد؟

ج) اگر آن دو نفر عادل باشند چرا حجّت نباشد؟ عمومات بيّنه شامل آن مي شود. مگر به روايت: «اذا رآه واحد رآه مائة، واذا رآه مائة رآه ألف»(1) بخواهيد تمسک کنيد که اين روايت را فقهاء عمل نکردند.

س5) گفته شد، چه بسا رؤيت هلال به گونه اي است که شارع خواسته مشهود عام باشد و مخفي از رؤيت اکثر مردم نباشد.

ج) اينکه هلال بايد مشهود باشد بله، اما اينکه مشهود عام باشد دليل بر آن نداريم چراکه ادلّه ي حجيّت بيّنه اطلاق دارد و دليل بر تقييد حجيّت آن به غير هلال نيست. 

ــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. وسائل الشيعة، ج10، ص289، کتاب صوم ابواب احکام شهر رمضان، باب11، حديث10.