«در محضر مرجعیت»

سلسله جلسات علمی حضرت آیت الله العظمی شیرازی دام ظله در ماه مبارک رمضان ۱۴۴۶(جلسه هفتم)

هفتمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۶ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز جمعه ششم رمضان المبارک ۱۴۴۶ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم، وله الحمد

پرسش: اگر شخصی که صائم است، نیت قطع و قاطع کند، آیا روزه‌اش باطل می‌شود؟

پاسخ: اگر شخص در روزه واجب معین، همچون روزه ماه رمضان، نیت قطع و قاطع کند و ملتفت به مفطریّت آن باشد، بنابر احتیاط واجب، روزه‌اش باطل است؛ ولی اگر ملتفت به مفطریّت آن نباشد، بنابر احتیاط مستحب، روزه‌اش باطل است. اما در روزه واجب غیر معین، اگر چه نیت قطع یا قاطع کند، به شرط آنکه قبل از زوال (اذان ظهر) نیت روزه کند، روزه‌اش صحیح است (ر.ک: العروة الوثقی، ج 3 / ص 15 / النیة: م 22).

پرسش: اگر شخصی در رکعات نمازهای دو یا سه رکعتی که شک مبطل نماز است، شک کرد، باید نمازش را با سلام تمام کند یا اینکه بدون اینکه سلام بدهد می‌تواند نمازش را به هم بزند؟

پاسخ: اطلاق دلیلی که بیان می‌کند شک در نمازهای دو و سه رکعتی، مبطل نماز هستند، دلالت دارد بر اینکه واجب نیست سلام نماز را به جا بیاورد. تعدادی از علمای بیان کردند که باید در این حالت شخص مکلف تروّی کند، به این معنا که مقداری تأمل کند و اگر شکش ادامه پیدا کرد، در آن صورت نمازش باطل می‌شود.

پرسش: اگر چند نفر توان عقیقه دادن از فرزندشان را ندارند، آیا می‌توانند شریک در یک عقیقه بشوند؟

پاسخ: در روایات مختلف بیان شده است که چند نفر در یک اضحیه (قربانی مستحب) می‌توانند شریک شوند (ر.ک: وسائل الشیعه، ج 14، ص 117، الباب 18) و در برخی روایات تصریح شده که یک اضحیه حتی از طرف هفتاد نفر هم کفایت می‌کند. با فهم عدم خصوصیت از روایات اضحیه، می‌توان گفت که یک عقیقه از طرف چند نفر هم کفایت می‌کند. البته در مواردی که اضحیه واجب است، این کلام جاری نیست و از باب توسعه‌ای که در مستحبات وجود دارد، اینگونه می‌توان بیان کرد.

پرسش: مهرهای نمازی که اسماء اهل بیت علیهم السلام روی آنها نقش بسته‌اند، آیا اشکال شرعی دارد؟

پاسخ: اشکالی در این کار نیست بلکه نوعی تبرک جستن به این کار می‌باشد.

ممکن است گفته شود: این کار باعث توهین به اسماء اهل بیت علیهم السلام می‌شود، زیرا ممکن است این اسماء روی زمین قرار بگیرند.

در پاسخ گفته می‌شود: اهانت عرفی می‌باشد و باید از لحاظ عرف دید که این کار اهانت به حساب می‌آید یا نه، و عرف این کار را نوعی تبرک جستن می‌بیند نه اهانت. تعداد محدود و انگشت‌شماری از علما که این کار را جائز نمی‌دانستند، از باب حکم ثانوی بود و می‌گفتند دشمنان با این کار نسبت‌های خلاف واقع به شیعیان نسبت می‌دهند.

پرسش: آیا سرم یا آمپول تقویتی که به جای غذا به کار می‌رود، استفاده آن برای شخص روزه‌دار، دارای اشکال است؟

پاسخ: بنابر احتیاط مستحب، روزه‌دار از استعمال سرم و یا آمپولی که به جای غذا به کار می‌رود، خودداری کند. اما تزریق آمپول‌های دیگر اشکال ندارد و روزه را باطل نمی‌کند.

ممکن است گفته شود: آمپول و سرم که به جای غذا به کار می‌روند، حس گرسنگی را از بین می‌برند و این در حالی است که روزه گرفتن برای احساس گرسنگی می‌باشد، همانگونه که روایت شده: «لِيَجِدَ الْغَنِيُّ مَسَّ الْجُوعِ فَيَمُنَّ عَلَى الْفَقِيرِ» (وسائل الشیعة، ج 10، ص 8، الباب 1، ح 4).

در پاسخ گفته می‌شود: این کار مکروه است ولی موجب باطل شدن روزه نمی‌شود و دلیلی وجود ندارد که بیان کند احساس گرسنگی در روزه واجب باشد. مانند کسی که در تابستان بسیار گرم روزه می‌گیرد و کل روز را مقابل کولر استراحت می‌کند و هیچ‌گونه احساس تشنگی نمی‌کند. این کار مکروه است ولی دلیلی بر بطلان روزه این شخص وجود ندارد.

پرسش: امی بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به چه معنا می‌باشد؟

پاسخ: اینکه ادعا شده است که امی بودن پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به معنای ندانستن خواندن و نوشتن آن حضرت است، قول ضعیفی است که معارض روایات معتبر می‌باشد؛ زیرا در مقابل روایات معتبر و صحیحی وجود دارد که بیان می‌کنند مراد از امی بودن پیامبر خدا صلی الله علیه و آله چیست. من جمله روایت امام صادق علیه السلام که ایشان در حدیثی فرمودند: «إِنَّمَا سُمِّيَ الْأُمِّيَ لِأَنَّهُ كَانَ مِنْ أَهْلِ مَكَّةَ وَ مَكَّةُ مِنْ أُمَّهاتِ الْقُرَى وَ ذَلِكَ قَوْلُ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ لِتُنْذِرَ أُمَّ الْقُرى وَ مَنْ حَوْلَها» (بحارالأنوار، ج 16، ص 133، ح 70) و همچنین از امام باقر علیه السلام در حدیثی به همین معنا روایت شده است (همان، ح 71).

پرسش: کسب درآمد جهت برآورده کردن مایحتاج زندگی خود و عائله شخص واجب است. با این حال، چگونه ممکن است به ابزار کار که مقدمه واجب و سرمایه زندگی‌اش است، خمس تعلق گرفته باشد؟

پاسخ: اولاً مقدمه واجب، واجب شرعی نیست، به این معنا که اگر مقدمه و ذی المقدمه را با هم ترک کرد، مرتکب دو گناه نشده است.

ممکن است گفته شود: وضوء مقدمه نماز است و شرعاً هم واجب شده است.

در پاسخ گفته می‌شود: وضوء بنابر دلیل خاص، واجب شده است و هیچ یک از علما قائل به وجوب باقی مقدمات نماز نشده‌اند.

ثانیاً: رأس المال و سرمایه از ادله وجوب خمس مستثنی نشده است و مؤونه شخصی افراد از خمس مستثنی شده است. بله، این نکته را باید مد نظر گرفت که وجوب تعلق خمس یک مسأله است و پرداخت خمس به صورت فوری یک مسأله دیگر است. در فرض مذکور، اگر پرداخت فوری خمس موجب ضرر یا حرج و مشقت شخص شود، لازم نیست به صورت فوری خمس آن پرداخت شود.

اگر گفته شود: ابزار کار، عرفاً مؤونه به حساب نمی‌آید، ولی عرفاً جزء فوائد نیز به حساب نمی‌آید.

گفته می‌شود: ابزار کار را که تهیه کرده است با فوائدی که نصیب این شخص شده است، خریداری کرده و آن فوائد را باید خمسش را پرداخت کند.

پرسش: آیا خمس به اموال صبی و کودک تعلق می‌گیرد و واجب است خمس آن را ولی او پرداخت کند؟

پاسخ: عبادات، در مورد مکلف که شخص عاقل و بالغ است، وارد شده است. اما روایاتی که در مورد خمس وارد شده است، اهل بیت علیهم السلام در روایات متعددی فرموده‌اند: «فِیهِ الْخُمُسُ» (ر.ک: وسائل الشیعه، ج 9، ص 491 تا ص 494، الباب 3) که خمس به مال تعلق گرفته است. بنابراین، خمس اموال باید پرداخت شود، حتی اگر اموال صبی یا مجنون باشد.

پرسش: آیا اگر جنسی به خاطر تورم قیمت آن بالا رفت، آیا این بالا رفتن قیمت شامل خمس می‌شود؟

پاسخ: مسئله دارای صورت‌های مختلف می‌باشد. اگر جنسی که قیمتش بالا رفته است، از مؤونه زندگی‌اش می‌باشد و به قدری قیمت بالا رفته است که از شأنش خارج نشده است، در این صورت این ارتفاع قیمت خمس ندارد.

اما اگر جزء مؤونه‌اش نمی‌باشد، مانند این که شخصی پنج سکه طلا داشته است و یک سکه را به عنوان خمس پرداخت کرده است و الان چهار سکه دارد، در سال آینده قیمتش بر اثر تورم بالا رفته است، در این صورت، بنابر مشهور علما، باید خمس ارتفاع قیمت را نیز پرداخت کند، زیرا فائده عرفی می‌باشد و اگرچه گفته شود که حقیقتاً پول بی‌ارزش شده است، اما عرفاً می‌گویند این شخص سود کرده است.

پرسش: شخصی که پولی را چندین سال قبل از شخصی قرض گرفته است، آیا الان باید همان مقدار را پس بدهد یا ارزش آن مقدار را باید پس بدهد؟

پاسخ: از آن جهت که اموال در قرض و مانند قرض حیث تقییدی دارد نه حیث تعلیلی، به این معنا که مقدار پول موضوعیت ندارد، بلکه مقدار ارزش پول است که موضوعیت دارد. باید به قیمت روز قرض را پس بدهد، البته اگر اختلاف، فاحش باشد. اما اگر مقدار کمی که در دنیا متعارف است، پول بی‌ارزش شد، در این صورت باید همان مقداری را که گرفته است پس بدهد و بیشتر واجب نیست پس بدهد.

پس اگر شخصی حدود پنجاه سال قبل مهریه زوجه‌اش را مبلغ بیست و پنج دینار عراقی قرار داد که با این مقدار پول در آن زمان معادل با مقدار زیادی طلا بود. اما بعد از پنجاه سال، یک قرص نان هم با بیست و پنج دینار نمی‌دادند که در این صورت باید ارزش بیست و پنج درهم در پنجاه سال قبل را پرداخت کند.

پرسش: مبنای حضرتعالی در مورد وجوب خمس، ربح است یا کسب؟

پاسخ: مبنای مشهور علما این است که خمس به ربح تعلق می‌گیرد و هر چیزی که عرفاً بر آن صدق شود که سود و فائده نصیب شخص شده است، باید خمس آن پرداخت شود، حتی اگر به فروش نرسیده باشد. مثل اینکه شخصی مقداری اجناس در مغازه‌اش دارد و قیمت این اجناس بالا رفته است. در این صورت، باید خمس گران شدن اجناس را پرداخت کند، حتی اگر اجناس به فروش نرفته باشد.

پرسش: شرعاً یتیم بر چه شخصی اطلاق می‌شود؟

پاسخ: بنابر روایات ائمه علیهم السلام، یتیم بر کسی که پدر را از دست داده باشد و قبل از بلوغ باشد، اطلاق می‌شود و بعد از بلوغ شرعاً یتیم اطلاق نمی‌شود. از امام صادق علیه السلام روایت شده است: «لَا يُتْمَ بَعْدَ احْتِلَام» (وسائل الشیعه، ج 5، ص 443) و همچنین در وصایای پیامبر اکرم صلی الله علیه و اله به امیر مؤمنان علیه السلام آمده است: «يَا عَلِيُّ، لَا يُتْمَ بَعْدَ احْتِلَام» (وسائل الشیعه، ج 1، ص 45، ح 9).

البته در لغت عرب به کسی که پدر و مادرش را از دست می‌دهد «لطیم» می‌گویند، همانگونه که مرحوم طریحی می‌گوید: «اللَّطِيمُ: الذي يموت أبواه» (مجمع البحرین، ج 6، ص 162).

پرسش: شخصی مقداری پول داده و گفته است که خرج ایتام شود. در این صورت، آیا باید خرج خصوص ایتام فقیر شود یا اینکه جایز است خرج ایتام -اعم از فقیر و غنی- شود؟

پاسخ: باید ارتکاز شخص پرداخت کننده لحاظ شود و اگر ارتکاز شخص به دست نیامد، باید تحقیق شود و اگر به شخص دسترسی وجود نداشته باشد و شک ایجاد شد، باید اخذ به قدر متیقن شود که خصوص ایتام فقیر را شامل می‌شود.

پرسش: چه گناه‌هایی با توبه بخشیده می‌شوند؟

پاسخ: بنا بر روایات اهل بیت علیهم السلام، تمامی گناهان با توبه برطرف می‌شوند مگر حق الناس.