ـ از رسول خدا صلی الله علیه وآله و امامان معصوم علیهم السلام در موضوع فرج و انتظار ظهور روایاتی نقل شده است از جمله اینکه فرموده اند: «أفضل العبادة انتظار الفرج؛ برترین عبادت ها انتظار فرج است»، «افضل جهاد امّتی انتظار الفرج؛ برترین جهاد امت من انتظار فرج است»، «افضل اعمال امّتی انتظار الفرج؛ برترین اعمال امت من انتظار فرج است»، «احبّ الأعمال إلی الله عز وجل انتظار الفرج؛ بهترین و محبوب ترین اعمال به درگاه خدای متعال انتظار فرج است»، «انتظار الفرج من أعظم الفرج؛ انتظار فرج بزرگ ترین فرج است» و ده ها روایت دیگر از این قبیل و در این معنا وجود دارد.

ـ در زیارت آل یاسین می خوانیم: «السلام علیک حین تقوم السلام علیک حین تقعد السلام علیک حین تقرأ وتبین السلام علیک حین تصلّی و تقنُت السلام علیک حین ترکع و تسجد السلام علیک حین تهلّل و تکبّر السلام علیک حین تحمد و تستغفر السلام علیک حین تصبح و تمسی السلام علیک فی اللیل اذا یغشی والنهار اذا تجلی؛ سلام بر تو آن هنگامی که می ایستی، سلام بر تو هنگامی که می نشینی، سلام بر تو زمانی که می خوانی و تبیین می کنی، سلام بر تو وقتی که نماز می گزاری و به قنوت می پردازی، سلام بر تو آن گاه که به رکوع و سجده می روی، سلام بر تو آن گاه که تهلیل و تکبیر می گویی، سلام بر تو هنگامی که حمد می گویی و استغفار می کنی، سلام بر تو زمانی که صبح را آغاز کرده و روز را شب می کنی، سلام بر تو گاهی که شب چون پرده افکند و روز جلوه گری آغاز کند».

در دعا نیز می خوانیم: «اَللّـهُمَّ اَرِنی الطَّلْعَةَ الرَّشیدَةَ، وَالْغُرَّةَ الْحَمیدَةَ وَاکْحُلْ ناظِری بِنَظْرَة منِّی اِلَیهِ؛ بارخدایا، آن جمال ارجمند و آن پیشانیِ نورانی و ستوده را به من بنمایان و به یک نگاه سرمه وصال دیدارش به چشمانم بکش».

ـ دانشمندان برجسته روانشناسی دو فعالیت متمایز و اساسی و بنیادین عقل بشر را برآمده از کنش دو قسمت راست و چپ مغز می دانند، اما دانشمندان عصب شناسی آن را شدیداً نفی می کنند. ممکن است این برخورد و نفی موضوع حداکثر و نهایت شناخت آنان از فعالیت مغز از بُعد و نگاه فیزیولوژی و حرکت اندام ها باشد و چیزی ناشی از ترشح هرمونی، غرایز نوعی، گرایش ها، تمایلات عمیق و مانند آن را که به فکر خط و جهت می دهد و رفتار و کنش را القا می کند نمی شناسند.

ـ تحقق بخشیدن به چیزی در زندگی بدون تفعیل دو قدرت ابداع «نوآوری» (حاصل شده از فعالیت نیمه راست مغز) و اتقان «دقت در کار» (ناشی از فعالیت نیمه چپ مغز) بی تفاوت که مهم باشد یا ناچیز و بی مقدار امری محال است.

ـ به نظر من ابداع و اتقان به طور مطلق متضاد یکدیگر هستند، به گونه ای که آماده شدن برای پرداختن یکی از دو مورد به محدود شدن و درجا زدن مورد دیگر می انجامد. به دیگر بیان فعال شدن هریک از این دو لزوماً جنبه دیگر را از کار باز می دارد.

ـ مثالی ساده، رانندگی (در راه های پر خطر باشد یا معمولی و متعارف) به طور مطلق به پیوند میان نوآوری و دقتِ همه جانبه در کار نیاز و بدان بستگی دارد.

در این معنا اتقان (دقتِ در کار) به رعایت و عمل به محاسبات، منطق، معیارهای رایج و قوانین وضع و ارائه شده از سوی راهنمایی و رانندگی (مدیریت ترافیک) بستگی دارد.

و اما ابداع (نوآوری) بر لحاظ داشتن تمام احتمال ها استوار است، بدین معنا که اگر رانندگان و عابران مست، تهمت زده، مصیبت زده، ناهشیار، بی انضباط، گرفتار شدید، دغدغه خاطر، حالت شدید انفعالی، به شدت خواب آلوده یا گرفتار سکته قلبی و مغزی و شرایط مانند آن باشند و راننده به طور مداوم با رفتارهای غیر عقلانی و غیر منطقی رو به رو شود، در اینجا رانندگی زیبا و ایمن باید از سوی راننده اعمال شود؛ هیچکدام از رفتارهای عقلانی مذکور در هیچ قانون ترافیکی دنیا و هیچ قانون و نظام و دینی یافت نمی شود.

ـ پرتو افکنی بر منشأ این تضادها

1) ابداع همراه و قرین «دینامیسم های در حال تغییر» کاملاً بر خلاف اتقان نسبت به «دینامیسم ثابت و مستقر» است.

2) ابداع همپیمان آزادیِ از تمام قید و بندها و قواعد و اصول است، در حالی که اتقان در بند و در گرو مهارت و حرفه ای عمل کردن، مقیّد و پایبند بودن به معیارهای خاص و سنجه های محدود کننده و روش های دقیق است.

3) منشأ و خاستگاه ابداع (نوآوری) فطرت ابتدایی و بسیط است، در حالی منشأ اتقان (دقت در کار) شکل گرفتن چیزهای ساخته شده عارض گشته بر عقل است. از این رو می بینیم که کودکان در تمام ابعاد زندگی بازی ها و حرکت ها و رفتارهایی می آفریند که تمام نوابغ، کارشناسان، متخصصان، نام آوران و برجستگان جهان در آن حیران می مانند، لذا دقت در کار در سنین پس از دوران کودکی بروز می کند، اما دوران خردسالی و کودکی سراسر ابتکار و نوآوری است.

ـ انسان باید تمام مهارت ها، حرفه ها، علوم و کاردانی مختلف را در تمام ابعاد زندگی کسب نماید، ولی بایسته است که آن را در چارچوب رفتار عملی زندگی مهار کند و اجازه ندهد که چیزی از مهارت ها و معیارها به منابع ابداع و ابتکار که همان فکر، خیال و ضمیر ناخودآگاه است رخنه کند.

عکس قضیه نیز صادق است، به این معنا که باید عملیات و فعالیت ابداع و ابتکار محدود و کنترل شود و به آن اجازه داده نشود به گستره فکر و خیال وارد شود و به عرصه سلوک و عملکرد نفوذ کند؛ چراکه به دلیل آزاد بودنش با تمام عادت ها، سنت ها، عرف ها و نظام های رایج فاجعه در رفتار را به وجود می آورد.

بدین ترتیب می توان برای برخورد با تمام ابعاد زندگی ابداع و اتقان را درهم آمیخت و آن را همراه کرد، آن گاه مفهوم تحقق بخشیدن به «استوار کامل» و چنان که در نهج البلاغه در توصیف خدا در «التدبیر المتقن؛ تدبیر استوار» آمده است، به وقوع خواهد پیوست.

ـ پراکندگی ذهن و کم توجهی پدر ابداع (نوآوری) و ابتکار است؛ چراکه انضباط و تیزهوشی، عملیات نوآوری را محدود کرده و می کشند. در مقابل پراکندگی ذهن و کندهوشی اتقان (دقت در کار) را خفه کرده و نابود می کنند و پدر آن (هشیاری و انضباط) است.

ـ برجسته ترین آفت های افتراق و فاصله عقب ماندن یکی از دیگری در زمانی رخ می دهد که یکی از دو مورد را با هزینه کردن دیگری فعال کرد و زمانی که بُعد دیگری بارور شود احساسات منفی و عمیق در بُعد نوآوری از رهگذر فعالیت های مداوم آن بروز می کند، بدین جهت در معرض اختلالات زنجیره ای روحی و روانی قرار خواهد گرفت.

در قبال این روند، عملیاتِ اتقان (دقتِ در کار) و فعالیت منطقی مستمر نگرش را سخت کرده و جمود فکری در پی داشته، در نتیجه ادراک و شعور واپس می گردد.

ـ مثال علمی: از امام موسی بن جعفر علیهما السلام از رسول خدا صلی الله علیه وآله روایت شده است که فرمودند: «من انهمک فی طلب النحو سُلب الخشوع؛ هرکس در علم نحو غرق شود خشوع را از دست می دهد».

در نتیجه پرداختن و دقت در علم نحو هماره با هزینه کردن خشوع تمام می شود، در حالی که بی توجهی به این قواعد فاجعه آفرین است.

داستان: در یکی از کشورهای همسایه به دیدار یکی از بزرگان رفتم. او آداب پذیرایی و میهمانداری و احترام را بسیار لحاظ داشت تا جایی که نسبت به رفتار خود مرا به اعتراضی واداشت. زمانی که بر این رفتار مبالغه آمیز و خارج عرف و معمول او خُرده گرفتم، گفت: از این جهت چنین رفتاری را دارم که خدای متعال از شما می ترسد، سپس آیه «إِنَّمَا یَخْشَی اللَّهَ مِنْ عِبَادِهِ الْعُلَمَاءُ؛ از بندگان خدا تنها دانایانند که از او می‌ ترسند» [و او فاعل آیه را خدا دانسته و برداشتش این بود که خدا از عالمان می ترسد].

داستان: والد ما (حضرت آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله) می فرمود: با یکی از مراجع تقلید دیدار کردم. از او پرسیدم: درباره تعقیب نماز زیارت حضرت ابوالفضل العباس علیه السلام چه چیزی وارد شده است که زائر آن حضرت آن را بگوید، پاسخ داد: آنچه در پایان زیارت امام حسین علیه السلام آمده بگوید: یعنی: «هدیة منی إلی مولای الحسین بن علی علیهما السلام» و می گفت که خود همین عبارت را در پایان زیارت حضرت ابوالفضل العباس علیه السلامی می گویم.

ـ هنگام مواجه شدن با عملیات ابداع و اتقان باید از ویژگی «فرو انداختن پرده ها» و «گشودن پرده ها» بر منشأها و منبع های ابداع و اتقان برخوردار بود و نیز بتوان به «تعطیل موقت» و «تفصیل موقت» پرداخت. خدای متعال در قرآن کریم می فرماید: «لَا الشَّمْسُ یَنْبَغِی لَهَا أَنْ تُدْرِکَ الْقَمَرَ وَلَا اللَّیْلُ سَابِقُ النَّهَارِ وَکُلٌّ فِی فَلَکٍ یَسْبَحُونَ؛ نه خورشید را سزد که به ماه رسد و نه شب بر روز پیشی جوید و هر کدام در سپهری شناورند» (یس/40).

ابداع در کهکشان تخیلات و بی منطقی جولان و صولت آن بوده ولی اتقان در کهکشان منطق شناور است.

ـ علمای روانشناس برآنند که دوره خواستگاری از جهت ایجاد منبع های ابداع (نوآوری) و اتقان (دقتِ در کار) برجسته ترین برهه باروری در دوره زندگی انسان (چه مرد، چه زن) یعنی ساخت و پرداخت گوهر انسان است که این فرایند به انتظار و آرزوی او برمی گردد.

ـ در نهج البلاغه آمده است: «فلو رَمَیتَ بِبَصَر قلبِک.. لعَزَفَت نَفسُک عن بدائع ما اُخرج الی الدنیا من شهواتها ولذاتها؛ اگر به دیده دل آنچه را از بهشت برای تو توصیف می کنند بنگری، نفس تو از آنچه در دنیاست دوری خواهد کرد».

باید از هر نوآوری تحقق یافته و هر دقتِ در کارِ منجّز شده دوری جست و روی برتافت تا دستاورد و رهاوردی بیشتر حاصل شود؛ چراکه اعراض و آزادی و رهایِی از نوآوری و دقتِ در کارهای تحقق یافته تنها راه ترقی و نیل به مدارج و مراتب بالا و عالی است.

توجه داشته باشیم که ابداع و اتقان دو مقوله سخت متنازع و ستیزه گر هستند که به جمود دعوت و به دستاوردهای خود بسنده می کنند و با نادانسته های خود دشمنی می ورزند و آن را نادیده می گیرند.

از این رو برترین و ارجمندترین عملیات مغز به طور مطلق وانهادن تمام ابداع ها و اتقان ها محقق شده است تا از این رهگذر نهایتِ مرتبه نیل «اوج ابداع ها و اتقان ها» حاصل شود و آن خشنودی و رضایت مولایمان امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

ـ امید بستن به منجی، اتکا و اعتماد بر منبع تمام فیوضات و انتظار فرج و رهایی تنها عاملی است که می تواند برای دو طرف منازعه و گریز یعنی «ابداع و اتقان» از رهگذر تشویق و تحریک خیال و تدبیر اتقان ایجاد انگیزه کند.