ششمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۳ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز جمعه ۶ رمضان ۱۴۴۳ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

شک در جزئیت موضعی از مسجد

در ابتدای جلسه با اشاره به کلام مرحوم صاحب عروه: Sاذا شک فی موضع من المسجد أنه جزء منه أو من مرافقه لم یجر علیه حکم المسجدR([1]) پرسیده شد، اگر مؤمنین با موضعی از مسجد معامله ي مسجدیت می کنند، ولی در جزئیت آن از مسجد شک شود، تکلیف چیست؟

مرجع عالیقدر فرمودند: در شبهه بدویه بعد از فحص، اصل برائت جاری است، فقها در اصول اگرچه فحص در شبهات موضوعیه را لازم ندانسته اند، ولی عملا در فقه تسالم بر لزوم فحص در شبهات موضوعیه دارند.

واما در فرض سؤال، جزئیت آن موضع از مسجد با عمل مؤمنین ثابت می شود، زیرا عمل مؤمنین اگرچه دلیل لُبّی است ولی در مقام ظاهر، از نظر تنجیز و اعذار فرقی با دلیل لفظی ندارد.

تزاحم بین ارتکاب دو مفطر و فروع آن

سپس سؤال شد: اگر پشه ای وارد حلق شخص روزه دار شود، و مجبور به بلعیدن یا استفراغ آن باشد، کدامیک مقدم است؟

معظم له فرمودند: این مسئله از صغریات تزاحم است و در تزاحم اگر اهمیت احد المتزاحمین از ادله استفاده شود تقدیم آن واجب است و چنانچه احدهما محتمل الاهمیه باشد جماعتی از فقها مانند: میرزای شیرازی و میرزای نائینی فرموده اند : محتمل الاهمیه در حکم محرز الاهمیه است و در مقام ظاهر تقدیم آن واجب می باشد. لکن سابقا عرض شد که محتمل الاهمیه تقدیمش واجب نیست زیرا اهمیت آن معلوم نمی باشد بلکه مشکوک است و عند الشک برائت جاری می شود، و اگر در تزاحم اهمیت احدهما محرز نباشد مکلف مخیر خواهد بود.

در فرض سؤال، نيز تزاحم بین ارتکاب دو مفطر است، زیرا شخص ناچار است یکی از آن دو را مرتکب شود، حال چنانچه اهمیت یک طرف محرز باشد، همانگونه كه برخی فقهاء به لزوم یکی از دو طرف فتوا داده اند همان مقدم مي گردد، والا مقتضای قاعده تخییر خواهد بود.

یکی از حضار گفت: پشه از خبائث و خوردن آن حرام، لذا خارج نمودن پشه و لو موجب استفراغ شود مقدم است.

معظم له فرمودند: بله چنانچه پشه از خبائث باشد بلعیدن آن افطار به حرام خواهد بود و اخراج پشه به نحوی که موجب استفراغ بشود اهون است ومقدم می باشد.

نظیر این مسئله را مرحوم صاحب عروه مطرح نموده: که اگر شخصی در نماز و در حال روزه، پشه ای داخل حلق او بشود وچنانچه آن را ببلعد روزه اش باطل می شود و اگر بخواهد آن را خارج کند مستلزم تلفظ دو حرف خواهد بود که مبطل نماز است، در این مورد صاحب عروه فرموده: اگر امر دائر شد بین ابطال روزه به بلعیدن و ابطال نماز به تلفظ دو حرف و خارج نمودن پشه، ابطال نماز مقدم است.

البته هر چند نماز از روزه اهم است اما در اینجا به جهت ارتکاز متشرعه یا غیر آن، فقها ابطال نماز را مقدم نموده اند([2]).

افطار روزه با احتمال ضرر

یکی از فضلا پرسید: اگر شخصی چند روز را به جهت احتمال ضرر بالغ، افطار کرده باشد، سپس مشخص شود که روزه برای او ضرر نداشته ، تکلیف چیست؟

مرجع عالیقدر فرمودند: احتمال ضرر نيز براي افطار کفایت می کند اگرچه کشف خلاف شود، و در فرض سؤال روزه ها را قضا می کند و کفاره ندارد، زیرا دلیل کفاره در صورت عمد است، و به این شخص عرفاً عامد گفته نمی شود.

برخی از فروع نیت روزه

سؤال شد: اگر شخصی عمدا از اول فجر نیت روزه نداشت لکن تا قبل از ظهر پشیمان شد و نیت روزه کرد، آیا روزه اش او صحیح است؟

آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: برخی قائل به بطلان روزه ولزوم امساک و قضا وکفاره شده اند، ولی به نظر می رسد اگر شخص مرتکب مفطرات نشده باشد، بايد قبل از ظهر نیت صوم کند و روزه بگیرد،  از دلیل مسافری که پیش از ظهر به وطن خود بازگشته و مفطری مرتکب نشده كه باید نیت روزه کند، عدم خصوصيت استفاده می شود که در مورد ما نحن فیه نيز حکم چنین است یعنی سفر خصوصیت ندارد. اگرچه مشهور نیت افطار و نیت مفطر را به تنهايي مبطل روزه می دانند، و با آنکه علی المبنی المنصور، نبايد از قول مشهور تعدي کرد مگر با وجود دلیل اقوا، همچون ما نحن فیه.

بله، از جهت حکم تکلیفی، کار حرامي مرتکب شده که عمدا نیت روزه نکرده ، وبايد توبه و استغفار كند.

البته در روزه ي مستحب اكر مفطري به جا نياورده تا غروب می تواند نیت روزه کند.

نسیان تعداد نمازهای قضا

یکی از حاضرین سؤال کرد: نسبت به تعداد نمازهای فوت شده اگر در ابتدا علم به تعداد آن داشته سپس فراموش کند که چه مقدار بوده، آیا می تواند به مقدار اقل اكتفا کند؟

معظم له فرمودند: اگر در مقدمات نسیان مقصر نبوده، اقل را اتیان می کند و نسبت به زیاده بر آن، برائت جاری می شود، و در صورتی که در مقدمات نسیان مقصر بوده، حدیث رفع شامل او نمی شود.

حکم روزۀ شخص جاهل به برخی مفطرات

سؤال شد: شخصی كه مفطريت برخی از مفطرات را جاهل است، اگر مرتکب آن مفطرات شود حکم روزه اش چیست؟ و در صورت عدم ارتکاب آن چطور؟

مرجع عالیقدر فرمودند: علم تفصیلی به مفطرات شرط صحت روزه نیست، پس اگر شخص روزه دار نیت داشته باشد که از آنچه مفطر روزه است اجتناب کند، وچنين کرد، روزه اش صحیح است، واگر با جهل تقصیری به مفطر بودن چيزي، عمدا مرتکب آن شود روزه اش قضا دارد.

ملاک ضمان در صغیر

پرسیده شد: اگر طفل صغیری اقدام به کاری کرد که اگر کبیر بود موجب ضمان می شد، آیا نسبت به صغیر نيز ضمان هست؟

معظم له فرمودند: فقها تسالم دارند در باب ضمانات، میان صغیر و کبیر، و مجنون و عاقل فرقي نیست، پس اگر صغیر یا مجنون كارى كه ضامن شد چنانچه اموالی دارد، خسارت از آن پرداخت می شود، در غیر این صورت ضمان بر عهده ولی او نیست، بلکه بر عهده امام المسلمین است.

بله، همیشه ضمان بر مباشر است، مگر در جائی که سبب، اقوی از مباشر باشد، مثل اینکه مباشر صبی غير مميز يا مجنون یا حیوان بوده و سبب،  شخص کبیر و عاقل باشد.

تباکی بر سید الشهداء صلوات الله علیه

در پایان سؤال شد: مراد از تباکی بر حضرت سید الشهداء (علیه السلام) که در روایات آمده چيست، آيا تظاهر به بکاء است یا تکلف در بکاء؟

حضرت آیت الله العظمی شیرازی فرمودند: به نظر می رسد هر دو را شامل شود، و تباکی از مصادیق جزع است.

در روایت از امیر مؤمنان (علیه السلام) آمده: «إن لم تكن حليماً فتحلّمR([3])؛ اگر بردبار نیستی به سختی خودت را به بردباری وادار کن.

وصلی الله علی محمد وآله الطاهرين.

 

[1]) العروة الوثقى، شرائط اعتكاف مسئله 23.

[2]) مراجعه شود به: العروة الوثقی، کتاب الصوم، فصل فی المفطرات، العاشر: تعمد القیء، ص328، م76.

[3]) وسائل الشیعة: ج15 ص268 ح20476.