شانزدهمین نشست علمی مرجع عالیقدر آیت الله العظمی سید صادق حسینی شیرازی دام ظله در شب های ماه مبارک رمضان ۱۴۴۵ با حضور جمعی از شخصیت های علمی، نمایندگان مراجع عظام تقلید، فعالان دینی و فرهنگی و طلاب علوم دینی، در شامگاه روز چهارشنبه شانزدهم رمضان العظیم ۱۴۴۵ در بیت مرجعیت شهر مقدس قم برگزار شد.

مشروح مباحث مطرح شده در این نشست به شرح زیر است:

بسم الله الرحمن الرحیم

1ـ آیا جایز است شخص اجیر، روزۀ استیجاری که قبول کرده با اجرت کمتری به دیگری بدهد؟

ج: به دو شرط ایراد ندارد:

1) کسی که او را اجیر کرده راضی باشد دیگری آن را انجام دهد، چه بسا نزد او خود شخص اجیر خصوصیت داشته برای انجام نماز یا روزۀ میّتش.

2) مقداری از عمل را انجام داده باشد، و در مقابل آن مقدار از عمل، بخشی از اجرت را بردارد، که آن مبلغ در برابر عملی قرار گرفته باشد.

2ـ حکم ارتکاب مفطرات به جهت اضطرار، اکراه و اجبار چیست؟

ج: همانگونه که صاحب عروه در مسائل مختلف مطرح نموده و مشهور فقها پذیرفته اند (العروة الوثقی والتعلیقات علیها ج10 ص69 م9 وص87 م26 وص158 وص160 م2)، در مواردی که افطار کردن به خود شخص نسبت داده شود، روزۀ او باطل است، و در مواردی که به او نسبت داده نمی شود روزۀ او باطل نیست.

مثلا در صورتی که با اسلحه شخص را تهدید می کنند که مفطری مرتکب شود، اگر شخص مفطری را مرتکب شود، گناه نکرده ولی به او نسبت داده می شود، پس روزۀ او باطل است، بر خلاف موردی که مثلا شربتی در دهان او می ریزند، که به او نسبت داده نمی شود ارتکاب مفطر، پس روزه اش باطل نیست.

همچنین صاحب عروه فرموده: «لا يجوز للصائم أن يذهب إلى المكان الذي يعلم اضطراره فيه إلى الإفطار بإكراه أو إيجار في حلقه أو نحو ذلك و يبطل صومه لو ذهب و صار مضطرا و لو كان بنحو الإيجار بل‏ لا يبعد بطلانه بمجرد القصد إلى ذلك فإنه كالقصد للإفطار» (العروة الوثقی والتعلیقات علیها ص164 م6).

3ـ مراد از شهید که غسل و کفن او واجب نیست کیست؟

ج: شهید حقیقت شرعیه دارد، و شهیدی که غسل و کفن ندارد شهید معرکه است که به امر امام علیه السلام یا نایب خاص یا عام امام علیه السلام در جنگ شsرکت کرده و در معرکه به شهادت رسیده است.

دیگر شهدا، غسل و کفن آنها واجب است.

همچنین در روایات شریفه برای کسی که به جهت تظلّم خواهی، برای حفظ عیال و مالش نیز کشته شود، اطلاق شهید شده است.

در روایتی می فرماید: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ (وسائل الشیعة ج15 ص49 ح19962).

و نیز: «مَنْ قُتِلَ دُونَ عِيَالِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ» (وسائل الشیعة ج15 ص120 ح20114).

و نیز: «مَنْ قُتِلَ دُونَ مَظْلِمَتِهِ فَهُوَ شَهِيدٌ» (وسائل الشیعة ج15 ص121 ح20117).

4ـ آیا اطلاق اصطلاح واجب الوجود بر خدای متعال جایز است؟

ج: مراد از واجب الوجود این است که مسبوق بر عدم نبوده و معدوم نیز نمی شود، و این ویژگی فقط بر خدای متعال صادق است، و بیان ویژگی ذات باری تعالی است نه نامی از نام های خدای متعال که جز نام های وارد شده در قرآن کریم و روایات شریفه جایز نیست نامی برای خدای عز وجل اختراع نمود.

لازم به ذکر است که اصطلاح واجب الوجود را از اسامی خدای متعال می توان استفاده نمود.

5ـ آیا معصومان علیهم السلام نیز تقیه می نمودند؟

ج: بله، گزارش های فراوانی در تاریخ و همچنین در روایات شریفه آمده است که معصومان علیهم السلام نیز در مواردی تقیه می فرمودند.

از جمله روایات تقیه: امیرمؤمنان خطاب کردن به برخی غاصبان خلافت توسّط امامان معصوم علیهم السلام بوده (از باب نمونه: عیون اخبار الرضا ج2 ص145 باب 40 ح15)، حال آنکه قطعًا این لقب مختصّ امیرمؤمنان امام علی علیه السلام است.

6ـ اگر دکتر به شخص بگوید روزه برای تو ضرر دارد روزه گرفتن بر او حرام است؟

ج: تشخیص موضوعات غیر مستنبطه با خود مکلف است، پس اگر شخص یقین نداشته باشد که روزه برایش ایرادی ندارد، سخن دکتر مورد اعتماد، از باب حجیّت قول اهل خبرۀ ثقه بر او حجّت است، پس نباید با آن مخالفت کند، پس اگر در وثاقت یا خبرویّت خدشه شود، سخنش بر او حجّت نیست.

7ـ اقامۀ فاتحه در سوّم، هفتم، چهلم، سالگرد چه حکمی دارد؟

ج: همانطور که در جلسات گذشته بیان شد، اقامۀ مجلس فاتحه از باب عمومات خیرات و مبرّات برای میّت است، و عرف هر منطقه در اینکه چه زمان فاتحه برای میّت بگیرند مختلف است، و برپایی مجالس برای فاتحه به خودی خود کار نیکویی است.

البتّه لازم به ذکر است، هیچ کدام از این ایّام دلیل شرعی بالخصوص ندارد، و فقط اربعین امام حسین علیه السلام است که در روایات بالخصوص وارد شده است.

8ـ حکم خرید کتاب هایی که مهر وقف بر آن زده شده چیست؟

ج: قاعدۀ ید مقدّم بر همه چیز است پس خرید آن جایز است، بله اگر شخص مطمئن شود که آن کتاب وقفی است و مسوِّغ فروش هم نداشته، اطمینان بر قاعدۀ ید مقدّم است.

9ـ مراد از «الْكِتابَ»  در آیۀ کریمۀ «وَ يُعَلِّمُهُ الْكِتابَ وَ الْحِكْمَةَ وَ التَّوْراةَ وَ الْإِنْجيلَ» (آل عمران: 48) چیست؟

ج: گفته شده: مراد از کتاب در این آیۀ شریفه کتابت است (بحار الأنوار ج14 ص258. وسفینة البحار ج6 ص252).

و ممکن است، از کتاب انجیل و دیگر کتب آسمانی باشد به عنوان ذکر عام، و سپس تورات و انجیل به عنوان خاص ذکر شده است.

10ـ آیا عدالت در امام جماعت، شاهد طلاق و قاضی متفاوت است؟

ج: اگرچه قولی به اختلاف میان عدالت در امام جماعت و قاضی و شاهد طلاق است، ولی همانطور که در جلسات گذشته بیان شد، بنابر تحقیق مفصّلی که در ادلّه انجام شده، عدالت در تمام این موارد به یک معناست و آن ملکۀ اتیان واجبات و ترک محرّمات، که شدّت و ضعف دارد، برخی عادل هستند و برخی اعدل، و حسن ظاهر مظهر و بیانگر عدالت شخص است (بیان الفقه/ الاجتهاد والتقلید ج3 ص196-ص487).

در برخی از روایات از راه شناخت عدالت می پرسد: «بِمَ تُعْرَفُ عَدَالَةُ الرَّجُلِ» حضرت امام صادق علیه السلام در ابتدای فرمایشاتشان می فرمایند: «أَنْ تَعْرِفُوهُ بِالسَّتْرِ وَ الْعَفَافِ» (وسائل الشیعة ج27 ص391 ح34032).

11ـ اگر بدانیم دکتری با روزه گرفتن و دین داری مشکل دارد، و به این جهت تجویز روزه نگرفتن به بیماران می کند، تکلیف چیست؟

ج: در اهل خبره، وثاقت کافی است و عدالت لازم نیست، بلکه اسلام هم شرط نیست، ولی فرض سؤال نشانگر عدم وثاقت اوست، پس به قول او اعتمادی نیست، و همچنین اگر قول دو اهل خبره با هم معارض بود هر دو قول ساقط می شود.

12ـ با توجّه رسول خدا صلّی الله علیه وآله فرموده اند: «صَلُّوا كَمَا رَأَيْتُمُونِي أُصَلِّي» (عوالي اللئالي ج3 ص85 ح76)، خانم ها چگونه همچون رسول خدا نماز بخوانند؟

ج: قاعدۀ اشتراک بیانگر این است که تمام احکام مردها و زن ها از اوّل تا آخر فقه یکسان می باشد، جز در مواردی که دلیل حکمی خاص برای زنان یا مردان اثبات کند، پس بانوان هم در نماز خود تأسّی به رسول خدا صلّی الله علیه وآله می کنند جز در مواردی که خود اهل بیت طاهرین علیهم السلام وظیفۀ بانوان را غیر از مردان برشمرده اند.

13ـ آیا قاعدۀ الزام بین مقلّد دو مرجع تقلید هم جاری است؟

ج: خیر، قاعدۀ الزام فقط دربارۀ غیر شیعیان امیرمؤمنان علیه السلام جاری می شود.

14ـ وجه اینکه ارتباط میان آیات قرآن کریم را متوجّه نمی شویم چیست؟

ج: قرآن کریم فصاحت خاص خودش را دارد، نه نثر است و نه شعر؛ و همین امر فصحا و بلغای عرب را حیران کرده بود، و همگان در برابر قرآن کریم خاضع شدند و یارای مقابله با آن را نداشتند، مرحوم اخوی (حضرت آیت الله العظمی سید محمد حسینی شیرازی قدّس سرّه) در تفسیر خود گوشه ای از ارتباط آیات را بیان داشته اند.

15ـ حکم خرید و فروش مادۀ مخدّر تریاک چیست؟

ج: کاشت، نگه داری، خرید، فروش و استعمال تریاک که -در این زمان- وسیلۀ فساد جامعه است -تحت عنوان «الَّتِي يَجِي‏ءُ مِنْهَا الْفَسَادُ مَحْضًا» (وسائل الشیعة ج17 ص85 ح22047) می باشد- و جایز نیست.

البتّه همانگونه که فقهای درگذشته در رساله های عملیه خود بیان نموده اند، مقداری که به عنوان دارو استفاده می شود جایز است.

16ـ اگر شخص ظنّ به خطا بودن فتوای نقل شده از مجتهد دارد وظیفه اش چیست؟

ج: برخی تصریح کرده اند که باید تحقیق کند و از طریق صحیح فتوای مرجع تقلید خود را به دست آورد.

17ـ اگر شخصی خود از اهل علم است ولی مجتهد نیست، پس ظنّ به خطا بودن فتوای مرجع تقلیدش پیدا کرد، وظیفۀ او چیست؟

ج: شخص عامّی و اهل علم غیر مجتهد در این مسئله فرقی ندارند، اگر یقین به خطا بودن فتوای مرجع تقلید خود ندارند، وظیفۀ شان عمل به فتوای اوست، و امّا ظنّ«إِنَّ الظَّنَّ لا يُغْني‏ مِنَ الْحَقِّ شَيْئًا» (یونس: 36. والنجم: 28).